معرفی کتاب؛ «واکاوی گفتمان رسمی شکل‌گیری دولت در افغانستان»

کتاب «واکاوی گفتمان رسمی شکل‌گیری دولت در افغانستان» نوشته‌ی دکتر مجیب‌الرحمن رحیمی در کابل از سوی انتشارات امیری به چاپ رسیده و یک اثر پژوهشی-دانشگاهی است که با رویکرد انتقادی به واکاوی تاریخ رسمی دولت در چارچوب نظریه‌های اکادمیک (لکاو و موف) به ویژه به ظهور دولت، برساخت روایت رسمی دولت، درونی‌سازی روایت استعماری و ارایه شواهدی می‌پردازد که فرضیه‌ و مبنای پژوهش را تا انتها در یک نظم و نسق خاص و تحسین‌برانگیز تعقب می‌کند.

کتابی که به جرئت می‌توان گفت در حوزه‌ی خودش حرف‌های تازه‌ای به گفتن دارد و استفاده از منابع به زبان فارسی و انگلیسی، از نویسندگان و پژوهشگران داخلی و خارجی در این کتاب با طبقه‌بندی و نظم خاصی انجام شده است که این خود خواننده را در فهم کتاب یاری و همراهی می‌کند. نویسنده، این کتاب را در شش فصل تنظیم کرده و در فصل اول این کتاب، چارچوب نظری کتاب مفصل معرفی می‌شود و برای مفاهیم بکار رفته در این پژوهش نیز به تفصیل در فصل اول دورنمای معنایی ترسیم می‌شود.

در ادامه نویسنده با تکیه بر مفروضات مطرح شده، خوانش اول خود را از تاریخ دولتی یا تشکیل روایت دولتی مطرح می‌سازد و این بخش را در چند مرحله «مفصل‌بندی» می‌کند که شامل هسته‌گذاری گفتمان رسمی دولت یا ظهور دولت (۱۹۸۰ تا ۱۹۹۰) می‌شود و مرحله‌ی بعدی شامل تقویت این گفتمان، غنی‌سازی، تکثیر و برساخت آن به مثابه حقیقت مطلق و تلاش‌های بنیادی محمود طرزی (پدر ناسیونالیسم افغانی) و سایر نخبگان پشتون برای تزریق آن در نصاب تعلیمی که سالهای ۱۹۱۹ تا ۱۹۲۸ را در برمی‌گیرد.

نویسنده در خوانش دوم خود از متون تاریخی تلاش می‌کند شالوده و بنیاد این برساخت‌های بنام ظهور دولت مستقل افغانستان (۱۷۴۷) و تکثیر آن بر پایه اصل «تجاوز و مقاومت» و جرگه‌سازی‌های تاریخی را مخدوش کند تا به تعبیر رایج، آنچه کج نهاده شده است را فرو بریزاند. نویسنده استدلال می‌کند که آنچه در متون تاریخی ذکر شده است استفاده‌ی جانبدارانه با غرض‌ورزی‌های آشکار کمپنی هند شرقی است؛ پس در این بخش برساخت‌های ارایه شده از شواهد تاریخی با شواهد دیگر مقایسه و به راست‌آزمایی گرفته می‌شود. این تلاش نویسنده برای «مسٔله‌مندساختن» روایت رسمی دولت، لحظه‌ی ظهور و اسطوره‌ی رومانتیک تجاوز و مقاومت به این می‌انجامد که روایت موجود در نصاب تعلیمی و سایر بخش‌ها برخلاف تایید و تاکید حکام و باور عمومی، برجی‌ست که بنیادش کج نهاده شده است.

در انتها نویسنده «گفتمان تمدنی» را به عنوان راهکاری برای برون‌رفت از مشکل ناتاریخی یا دروغ‌تاریخی و یا هم تاریخ خیالی استعماری معرفی و پیشنهاد می‌کند که هویت‌ها در آن برخلاف گفتمان حاکم موجود، سرکوب نمی‌شود و تفاوت‌های گفتمانی در زیر مجموعه‌ی گفتمان تمدنی به رسمیت شناخته می‌شود.

این کتاب به ویژه برای پژوهشگران و دانشجویان رشته‌ی تاریخ و مورخین می‌تواند به عنوان یک منبع قابل اعتماد مورد استفاده قرار بگیرد و رویکردی که در این کتاب به تاریخ، روند دولت‌سازی و ظهور دولت، حکومت توسط جرگه‌ها و افغانستان و افغان‌ها دارد می‌تواند مبنای پژوهش‌های جدی باشد که «گفتمان تمدنی» را انسجام می‌بخشد و زمینه را برای روایت‌های انحصارگرا تنگ برای ظهور گفتمان‌های کثرت‌گرا مساعد می‌سازد.