عدالت در ترازوی طالبان؛ دختران در رشته‌های محدود تحصیلی پذیرفته می‌شوند

کانکور ۱۴۰۱ خورشیدی برای هزاران داوطلب اعم از دختر و پسر برگزار می‌شود اما این آزمون برای دختران متفاوت خواهد بود. در این دور از رقابت‌های سراسری، دختران حق انتخاب رشته‌های تخصصی و مسلکی را ندارند. سخنگوی وزارت تحصیلات عالی طالبان می‌گوید که محدود کردن رشته‌ها به‌نفع دختران است؛ چون به‌گفته‌ی او رشته‌های تخصصی «به درد دختران نمی‌خورد.»

آزمون کانکور افغانستان که همه‌ساله برگزار می‌شود یک رقابت جدی در عرصه‌های اکادمیک این کشور محسوب می‌شود و هزاران تن بخاطر اشتراک در این رقابت، به مدت یک‌سال، چه به‌صورت رسمی در مراکز آموزشی یا به‌صورت غیررسمی در خانه تلاش کرده‌اند. در آزمون امسال طبق آمار کمیته امتحانات، ۱۴۵ هزار داوطلب شرکت می‌کنند و از این میان ۱۱۵ هزار تن به شمول دختران و پسران جذب نهادهای تحصیلات عالی و نیمه عالی می‌شوند.

در رقابت‌های پیشین این آزمون سراسری افغانستان، گزینه‌های موجود برای انتخاب کردن، حاوی ورقی بود که هم در اختیار پسران و دختران قرار می‌گرفت. دختران اجازه داشتند از میان رشته‌های تحصیلی، هر کدام را که مناسب می بینند انتخاب کنند. در سال‌های گذشته و احتمالا امسال، پسران از تحصیل در یک رشته محروم می‌شدند و آنهم قابلگی بود؛ اما دختران هیچ محدودیتی در انتخاب رشته نداشتند. اکنون سخنگوی وزارت تحصیلات عالیه طالبان گفته است: «پوهنزی‌هایی که نه به درد خودشان (دختران) می‌خورد و نه هم‌وطنان استفاده کرده می‌توانند، به او پوهنزی‌ها معرفی نمی‌کنیم.”

هنوز به‌طور دقیق معلوم نیست که دختران از انتخاب کدام رشته‌های تحصیلی محروم شده‌اند. اما روزنامه گاردین در ماه‌های گذشته به نقل از یک منبع نزدیک به حلقه رهبری طالبان گزارش داده بود که دختران ۲ گزینه یا احتمالا ۳ گزینه برای انتخاب خواهند داشت: شرعیات، تربیه معلم و احتمالا قابلگی. در همین حال روزنامه هشت صبح به نقل از یک آگاه در وزارت تحصیلات عالی طالبان گزارش داده است که “براساس دستور رهبری این وزارت، داوطلبان دختر امسال در رشته‌های تخصصی و مسلکی تحصیلات عالی جذب نخواهند شد.” بربنیاد این گزارش، رشته‌های انجنیری، زراعت، اقتصاد، معادن و وترنری از رشته‌هایی است که دختران از گزینش آن در این دور کانکور محروم شده‌اند.

هدیه، یکی از فارغین صنف دوازده است و می‌خواهد در این دور از رقابت‌های سراسری شانسش را امتحان کند. او دوست دارد در رشته‌ی ستوماتولوژی تحصیل کند؛ اما اگر انتخاب این رشته را از او گرفته باشند یا از انتخاب این رشته محروم شده باشد، به تلاش خودش ادامه می‌دهد چون به گفته‌ی او “ما نباید شکست را قبول کنیم. آنها (طالبان) با این کارشان می‌خواهند دختران از ادامه‌ی تحصیل منصرف شوند.”

ام‌البنین زحمت کشیده است اما خود را از لحاظ روحی آماده‌ی شرکت در این آزمون نمی‌بیند. بنین از فاجعه‌ی کاج شدیدا متاثر شده اما او نیز می‌خواهد که با تمام مشکلات موجود و سنگ‌اندازی‌های بی‌پایان مقابله کند. او دوست دارد در رشته‌ی حقوق تحصیل کند و از اینکه حقش برای انتخاب لگدمال شده، ناراحت نیست، چون به گفته‌ی او “هیچ امیدی هم وجود نداشت که طالبان به دختران حق انتخاب بدهند.” بنین می‌گوید “تمام کاربن‌ها در فشار تبدیل به الماس می‌شوند” و تمام “پیله‌ها در فشار پروانه می‌شوند.”

ام‌البنین نویسنده است و می‌گوید که از “درد هم‌صنفانم می‌نویسم. آنانی که بخاطر محرومیت از مکتب با ازدواج‌های زیر سن مواجه شدند.” بنین از دوستانش که دچار مشکل شده‌ و در روستای‌های دور دست افغانستان زندگی می‌کنند اطلاعی ندارد اما “می‌خواهم با تمام ناملایمات بسازم بلکه بتوانم صدای درد و محرومیت آنان باشم.”

نادیا می‌گوید اگر حق انتخاب نداشته باشد یا گزینه‌ها برای انتخاب رشته‌های تحصیلی محدود شده باشد، هیچ علاقه‌ی برای شرکت در این آزمون نخواهد داشت. نادیا بر تاثیر “عشق و علاقه” در پیشبرد زندگی باور دارد و اگر کسی او را مجبور به انجام کاری کند که دو مولفه‌ی “عشق و علاقه” در آن نادیده گرفته می‌شود، برای او هیچ جذابیتی نخواهد داشت. وقتی از نادیا پرسیدم که ممکن است فقط سه گزینه برای انتخاب داشته باشد؛ شرعیات، تربیه معلم و احتمالا قابلگی. در پاسخ گفت که اگر این واقعیت داشته باشد، نشان‌گر ذهن محدود عاملان آن است و به‌چنین اجباری تن نخواهد داد.

این دانش‌آموز که به‌تازه‌گی از صنف دوازدهم فارغ شده است، به تلاش فردی و مطالعات فردی برای ارتقای ظرفیت‌های فردی تاکید می‌کند.