کارشناسان آب: ایران به اضافه‌مصرف آب عادت کرده است

اخیرا با افزایش بحران کم‌آبی در ایران و دوام خشکسالی در افغانستان موضوع حقابۀ ایران از آب دریای هلمند یکبار دیگر مورد توجه قرار گرفته و مقام‌های ایرانی ادعا و انتقادهای را در خصوص این موضوع مطرح کرده است. اظهارات و انتقادها رفته رفته به تنش‌های لفظی میان مقام‌های هر دو کشور مبدل شده است.

از همین‌رو خبرگزاری خامه پرس به روز یک‌شنبه، 31 ثور نشست مجازی را در شبکه اجتماعی توییتر با اشتراک کارشناسان آب زیر عنوان: بررسی حقابه ایران از آب دریای هلمند؛ اختلافات افغانستان و ایران بر سر آب، دایر کرد.

نجیب‌آقا فهیم، وزیر پیشین دولت در امور رسیدگی به حوادث، نظیم سمون، کارشناس مدیریت آب، عزیز معارج دیپلومات پیشین و نجیب‌الله سدید از سخنرانان این نشست بودند.

نجیب آقا فهیم، وزیر پیشین دولت در امور رسیدگی به حوادث، در این نشست گفت که با درنظرداشت تغییرات اقلیمی موضوع آب که یک موضوع حیاتی در جهان است روزتاروز جدی‌تر می‌شود.

آقای فهیم در اشاره به اینکه “جنگ کنونی در جهان جنگ آب است” افزود که این جنگ در منطقه از قبل شروع شده بود. به باور او کشته و زخمی شدن محافظین بند سلما در جریان سال‌های اخیر نشانۀ جریان این جنگ است.

وزیر پیشن دولت در امور رسیدگی به حوادث در ادامه صحبت‌هایش افزود که موضوع آب یک موضوع حیاتی است و تمدن‌ها نیز در طول تاریخ بر محور آب شکل گرفته است.

به گفته آقای فهیم هرچند میزان بارندگی کشورهای منطقه نسبت به افغانستان بیشتر است اما کوهستانی بودن کشور به افغانستان حیثیت منبع آب را داده است؛ مزیتی که به گفته او تغییرات اقلیمی آن را دگرگون کرده است.

به کفته آقای فهیم در سال‌های اخیر شکل بارندگی در افغانستان به دلیل تغییرات اقلیمی تغییر کرده، برف‌باری‌های سنگین جایش را به باران داده و یخچال‌های طبیعی افغانستان در اثر گرم شدن هوا از بین رفته است.

وزیر پیشن دولت در امور رسیدگی به حوادث در خصوص معاهده آب دریای هلمند (هیرمند) گفت که این معاهده برسر آب دریای هلمند است نه خود این دریا (رودخانه) اما جانب ایران همواره درصدد آن بوده که از آن بنام دریای مرزی یاد کند.

ایران در سال نورمال آبی حقابه نورمال دارد

این مقام پیشن افغانستان در ادامه صحبت‌های افزود از آنجایی که براساس معاهده هلمند حقابۀ ایران برای سال نورمال آبی در نظر گرفته شده و در جریان سال جاری افغانستان دچار خشکسالی است، میزان آب دریافتی ایران نیز به تناسب میزان آب که توسط دستگاه آب‌سنج دهراوود سنجیده می‌شود کاهش می‌یابد.

به گفته آقای فهیم، براساس معاهده آب دریای هلمند که میان افغانستان و ایران امضا شده، افغانستان اجازه هرنوع استفاده از آب دریای هلمند را دارد.

در همین حال نظیم سمون، کارشناس مدیریت آب گفت که برمبنای معاهدۀ که پنجاه سال قبل میان افغانستان و ایران امضا شد، راجع به آب شرایط سه‌گانۀ (سال نورمال آبی، فوق نورمال و زیر نورمال) پیش بینی شده که در سال نورمال آبی برای ایران 820 میلیون متر مکعب آب در سال حقابه تعیین شده و میزان آب نیز توسط دستگاه آب‌سنج دهراوود تعیین می‌شود.

آقای سمون افزود که در شرایط خشکسالی که دو سال گذشته نیز شامل آن است برمبنای معاهده میزان آب دریافتی ایران نیز به تناسب میزان آب کاهش می‌یابد.

ایران سالانه سه تا چهار برابر آب اضافی دریافت کرده است

آقای سمون اما افزود که به دلیل عدم کنترل آب از جانب افغانستان، ایران در سال‌های نورمال و فوق نورمال آبی سه تا چهار برابر آب اضافه‌تر از حقابه اش دریافته کرده و اکنون به اضافه‌مصرف عادت کرده است.

این در حالی است که به گفته او بند کجکی در اثر ته‌نشین شدن رسوبات نیمی از ظرفیتش را از دست داده و شهروندان افغانستان در ولایت‌ نیمروز و برخی مناطق دیگر با قحطی آب مواجه اند.

این کارشناس مدیریت آب افغانستان افزود که معاهده آب دریای هلمند و پروتکل‌های الحاقی نیز برای این معاهده میان افغانستان و ایران به امضا رسیده که چگونگی دریافت آب از دریای هلمند را مشخص می‌کند.

او خاطر نشان کرد که ایران در صورتی نارضایتی از میزان آب دریافتی اش به معاهده و پروتکل‌های الحاقی آن مراجعه کند در غیر آن جنگ مطبوعاتی تهدید و فشارها به معنای دور زدن معاهده مذکور است و نتیجۀ نیز در پی نخواهد داشت.

آقای سمون افزود که تطبیق معاهده تنها قاعده بازی برای دو کشور و یگانه راه حل از بین بردن تنش‌ها میان دو کشور است، تغییر آن ناممکن است و بدیلی نیز برای آن وجود ندارد.

او هشدار داد که با افزایش میزان نفوس میزان نیازمندی به آب و به همین تناسب منازعات بر سر آب نیز بیشتر خواهد شد.

ایرانی ها در صدد امتیازگیری از امارت اسلامی است

در همین حال عزیز معارج، دیپلومات پیشین افغانستان در صحبت‌هایش در این نشست مجازی گفت که ایران موضوع حقابه اش از دریای هلمند را سیاسی ساخته و مشکلات سیاسی به سادگی قابل حل نیست.

به گفته آقای معارج، ایران درصدد امتیازگیری از امارت اسلامی است و تلاش خواهد کرد که در عوض برسمیت شناختن امارت اسلامی معاهده آب دریای هلمند را فسخ معاهدۀ تازۀ را در این زمینه ایجاد کند.

نجیب‌الله سدید، کارشناس آب و محیط زیست نیز گفت، اینکه ایران می‌خواهد آجنداهای تازۀ را وارد معاهده آب هلمند کند یک موضوع تازه نیست.

آقای سدید افزود که افغانستان در سه سال گذشته پدیدۀ “لنینا” در بحیرۀ آرام حاکم بوده که در این شرایط کشورهای مثل افغانستان دچار کم‌آب است.

به گفته آقای سدید هرچند میزان آب افغانستان در سال جاری نسبت به سال‌های گذشته که به دلیل خشکسالی در شرایط سال زیر نورمال آبی قرار داشت، بیشتر است اما هنوز هم در شرایط سال نورمال آبی قرار ندارد از همین رو به گفته او مقایسه میزان آب امسال با سال‌های خشکسالی غیر منطقی است.

از سوی هم به گفته آقای سدید به دلیل پرشدن بند‌ها و ذخایر آبی از رسوبات، ذخایر آبی ملاک نیست. به گفته او 45 درصد ظرفیت بند کجکی و بند دهله از رسوبات پر شده است. از همین رو این کارشناس آب و محیط زیست تاکید دارد که مراجعه ایران به تصاویر ستلایت غیر منطقی است و باید بجای این کار به معاهده مراجعه کند.

ایران می‌خواهد ابهامات باقی بماند

آقای سدید در ادامه صحبت هایش افزودکه برمبنای معاهده، افغانستان در سه نقطه به ایران آب تحویل می‌دهد که بررسی این موضع نیز کار کمیساران دو طرف است.

این در حالی است که به گفته آقای سدید این سه نقطه مورد نظر که در معاهده مشخص شده است تاکنون ساخته نشده و ایران همواره مانع ساخت آن شده است. 

ناتوانی افغانستان در مذاکرات به دلیل فرار ظرفیت‌ها از دیگر موضوعاتی بود که در این نشست مطرح شد.

به گفته نجیب آقا فهیم، وزیر پیشین دولت در امور رسیدگی به حوادث، یکی از دلالیل جدی‌تر شدن مسایل آب برای جانب ایران در این روزها، کمبود ظرفیت‌ها در افغانستان است. او گفت: «چیزی که ایرانی‌ها را امیدوار ساخته این است که افغانستان کادرهای خود را از دست داده و کم‌کاری‌های دو سال گذشته جرأت آنها را بیشتر ساخته است. گمبود ظرفیت در افغانستان آنها (ایران) را امیدوار ساخته . . . کمبود ظرفیت از گذشته نیز وجود داشته است.»

آقای فهیم افزود که ایران درصدد آن است تا افغانستان را به میز مذاکره بکشاند و با استفاده از نبود و کمبود ظرفیت در کشور، شرایط را به نفع خویش تغییر دهد.

اظهارات مقام‌های ایرانی و بالاگرفتن تنش‌های میان افغانستان و ایران بر سر آب در حالی بالاگرفته که به باور کارشناسان افغانستان تاکنون قادر به کنترل آب نبوده و این موضوع سبب شده است که ایران همواره بالاتر از مقدار تعیین شده در معاهده از آب دریای هلمند استفاده کند. همچنان به باور این کارشناسان ایران نیز قادر به استفاده بهینه از آب افغانستان نبوده و مقادیر زیاد آب در ذخیره‌گاه‌های این کشور تبخیر و ضایع می‌شود.

با این همه به گفته کارشناسان آب، دریای هلمند کم‌ترین مشکل افغانستان و منطقه خواهد بود و با افزایش میزان نفوس کشورها و افزایش نیازمندی به آب میزان منازعه بر سر این مادۀ حیاتی نیز افزایش خواهد یافت. زیرا به گفته آنان، افغانستان در زمینه حقابه ایران از آب دریای هلمند معاهدۀ دارد اما در حوزه‌های دریایی با دیگر همسایه‌ها هیچ سندی نیز وجود ندارد که این موضوع در آینده به عامل جدی برای منازعه به شمار می‌آید.