پنجاه سال پس از برپایی نخستین نظام جمهوری در افغانستان

محمد داوود خان، پسر کاکا و شخص مورد اعتماد ظاهر شاه پنجاه سال پیش به تاریخ ۲۶ سرطان ۱۳۵۲ در یک کودتایی که آنرا «کودتای سفید» نامیده‌اند، نظام شاهی را که ۲۲۵ سال دوام آورده بود، ساقط کرد و نظام و ساختار جدیدی بنام «نظام جمهوری» را برای نخستین‌بار در افغانستان اساس گذاشت.

از محمد داوود به اسم نخستین رییس‌جمهور افغانستان یاد می‌کنند. او خود در صبح بیست‌وپنجم سرطان ۱۳۵۲ خورشیدی از طریق استدیوی رادیو افغانستان اعلام نمود که «نظام شاهی از بین رفت و نظام جدیدی که عبارت از جمهوریت است جایگزین آن گردید.»

روایت‌های تاریخی که از کودتای سفید داوود موجود است حکایت از یک کودتای آرام دارد که بدون خون‌ریزی انجام شده است و گفته می‌شود که فقط یک نفر از نظامیان داوود موقع رانندگی یک تانک روسی به داخل دریای کابل سقوط کرده و جان باخته است. جز این، هیچ گزارشی در کتاب‌های تاریخی موجود نیست که نشان دهد، اساس نهادن نظام جمهوری با خون‌ریزی یا مقاومت مسلحانه روبرو بوده است.

محمد داوود خان چگونه موفق به انجام کودتا شد؟

ظاهر شاه، آخرین شاه و بنیان‌گذار شاهی مشروطه در افغانستان در ماه سرطان سال ۱۳۵۲ راهی ایتالیا شد و در شهر ناپل این کشور که گفته می‌شود برای مداوای چشم رفته بوده، اقامت گزید. داوود که شخص مورد اعتماد شاه و طبق اسناد جاسوسی امریکا در سفارت ایران، یک شخص منضبط و در میان نظامیان یک شخص بانفوذ بود، از غیبت شاه استفاده کرده و طبق یک پلان برنامه‌ریزی شده، بدون خون‌ریزی و مقاومت مسلحانه، قدرت را بدست گرفت.

او در نخستین اقدامش، نظام شاهی را رسما ملغی اعلام کرد و نظام جدیدی بنام «نظام جمهوری» را اساس‌گذاری اساس گذاشت. اما پنج سال بعد از این کودتا، در هفتم ثور سال ۱۳۵۷ خورشیدی کودتای دیگری توسط اعضا و نیروهای کمونیستی (حزب دموکراتیک خلق افغانستان) که شامل ببرک کارمل، نورمحمد ترکی و حفیظ‌الله امین بودند، راه‌اندازی و قصری که داوود و اعضای خانواده‌اش در آنجا حضور داشتند محاصره شد.

بعد از محاصره‌ی قصر، محمد داوود به همراه هجده تن از اعضای خانواده‌اش که شامل پرستار و دختر معلولش نیز می‌شد در صبح روز هشتم ثور سال ۱۳۵۷ خورشیدی کشته کشته شدند و نور محمد تره‌کی، یکی از اعضای کلیدی حزب دموکراتیک خلق افغانستان قدرت را بدست می‌گرفت و به این ترتیب، نظام نوپای جمهوری در افغانستان درگیر فراز و فرودهای پر از کودتا شد.

اما اکنون که در پنجاه‌مین سالروز کودتای سفید یا برپایی نخستین نظام جمهوری قرار داریم، نزدیک به دو سال است که از فروپاشی نظام جمهوری می‌گذرد و طالبان قدرت را در افغانستان به دست گرفته و مدعی یک نظام جدید بنام «امارت اسلامی» اند که شبیه آن در کشورهای عربی دیده می‌شود.

کودتای سفید داوود خان به عنوان یکی از رویدادهای مهم در تاریخ سیاسی افغانستان شناخته می‌شود.